Οι Ρομά του Νομού Σερρών

Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ 

1. Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων

- Περιληπτική απόδοση:

   Για την αποκατάσταση των προσφύγων, έπειτα από αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης, με πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) ιδρύθηκε ένας αυτόνομος οργανισμός, η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ)*. Σκοπός της ήταν η εξασφάλιση στέγης και παραγωγικής απασχόλησης στους πρόσφυγες. Τα μέσα που διέθεσε η ελληνική κυβέρνηση στην ΕΑΠ ήταν:

• Τις ιδιοκτησίες των Τούρκων ανταλλαξίμων και των Βουλγάρων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα, κτήματα του δημοσίου, κτήματα που απαλλοτριώθηκαν με την αγροτική μεταρρύθμιση και μοναστηριακή γη (συνολικά πάνω από 8.000.000 στρέμματα).
• Το ποσό από δύο δάνεια (1924, 1928) που είχε συνάψει η ελληνική κυβέρνηση στο εξωτερικό.
• Οικόπεδα μέσα ή γύρω από τις πόλεις για την ανέγερση αστικών συνοικισμών.
• Το τεχνικό και διοικητικό προσωπικό του «Υπουργείου Γεωργίας» και του «Υπουργείου Πρόνοιας και Αντιλήψεως».

   Για την αποκατάσταση των προσφύγων υπήρξαν τα ακόλουθα κριτήρια: 

1. Διάκριση σε «αστούς» και «αγρότες». Την δυνατότητα, δηλαδή, να μπορέσουν οι πρόσφυγες να ασκήσουν το επάγγελμα που έκαναν στην πατρίδα τους. Οι αγρότες επρόκειτο να εγκατασταθούν σε περιοχές όπου θα συνέχιζαν τις καλλιέργειες που έκαναν στην πατρίδα τους.
2. Τον τόπο προέλευσης. Έγινε προσπάθεια ώστε οι πρόσφυγες με κοινό τόπο προέλευσης να εγκατασταθούν μαζί. Γι' αυτό πολλοί συνοικισμοί πήραν ονόματα όπως Νέα Σμύρνη, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα Μουδανιά κτλ.
3. Τις αντικειμενικές συνθήκες. Η ΕΑΠ διέκρινε την αποκατάσταση των προσφύγων σε αγροτική (παροχή στέγης και κλήρου στην ύπαιθρο) και αστική (παροχή στέγης στις πόλεις). Μολονότι οι περισσότεροι πρόσφυγες ακούσαν στην πατρίδα τους επαγγέλματα σχετικά με το εμπόριο, τη βιοτεχνία-βιομηχανία κτλ., δόθηκε βάρος στη γεωργία γιατί:

• Υπήρχαν διαθέσιματα τα μουσουλμανικά κτήματα (κυρίως στη Μακεδονία, αλλά και στην Κρήτη, τη Λέσβο, τη Λήμνο και αλλού.
• Η αγροτική αποκατάσταση ήταν ταχύτερη και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες.
• Η ελληνική οικονομία βασιζόταν ανέκαθεν στη γεωργική παραγωγή.
• Υπήρχε η πολιτική σκοπιμότητα της αποφυγής κοινωνικών αναταραχών με τη δημιουργία γεωργών μικροϊδιοκτητών αντί εργατικού προλεταριάτου (η τάξη των μισθωτών εργατών)*.

*ΔΗΛΑΔΗ: Το κράτος κατηύθυνε το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων στην ενασχόληση με τη γεωργία, διότι ήταν προτιμότερη η δημιουργία ανεξάρτητων γεωργών μικροϊδιοκτητών, αποκεντρωμένων στην ύπαιθρο, παρά η συσσώρευση των προσφύγων στα αστικά κέντρα. Εκεί θα δημιουργούσαν μια δυναμική κοινωνικών αναταραχών, αφού θα συγκεντρώνονταν πολλοί άνεργοι ή κακοπληρωμένοι λόγω του ανταγωνισμού εργάτες, οι οποίοι αναγκαστικά θα αγωνίζονταν για μια καλύτερη μοίρα.

   Προτεραιότητα δόθηκε στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και στη Θράκη για τους ακόλουθους λόγους: 

• Ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα κτήματα που είχαν εγκαταλείψει οι Βούλγαροι και οι Μουσουλμάνοι.
• Θα καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αποχώρηση των Μουσουλμάνων και των Βουλγάρων και τις απώλειες που προκάλεσαν οι συνεχείς πόλεμοι (1912-1922).
• Με αυτόν τον τρόπο θα εποικίζονταν οι παραμεθόριες περιοχές.

   Τα πρώτα χρόνια η κινητικότητα των προσφύγων ήταν μεγάλη. Πολλοί μετακινούνταν διαρκώς, προκειμένου να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες ζωής. Επιπλέον, δεν ήταν λίγοι αυτοί που παρέβλεπαν τον διαχωρισμό των προσφύγων σε «αστούς» και «αγρότες». Παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων ανήκε στην ομάδα των «αστών», πολλοί δήλωσαν ότι αποτελούσαν μέρος της ομάδας των «αγροτών», προκειμένου να εκμεταλλευτούν τα οφέλη που τους προσέφερε η ΕΑΠ. Συνέβαινε, βέβαια, και το αντίστροφο. Με την αποκατάσταση των προσφύγων ασχολήθηκαν το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (1922-1925), το Υπουργείο Πρόνοιας και Αντιλήψεως (από το 1925), το Υπουργείο Γεωργίας, καθώς και η ΕΑΠ η οποία λειτούργησε μέχρι το τέλος του 1930.

- Ορισμοί

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ (ΕΑΠ) - Βασικός Ορισμός  

Με πρωτοβουλία της ΚΤΕ, το Σεπτέμβριο του 1923 ιδρύθηκε ένας αυτόνομος οργανισμός με πλήρη νομική υπόσταση, η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ), με έδρα την Αθήνα. Βασική αποστολή της ήταν να εξασφαλίσει στους πρόσφυγες παραγωγική απασχόληση και οριστική στέγαση.
 
Μερικές επιπλέον πληροφορίες για, ενδεχομένως, περισσότερες μονάδες: 

• Η ΕΑΠ λειτούργησε μέχρι το 1930. Ήταν η επιτροπή που ανέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής αποκατάστασης και κατ' επέκταση σε αυτήν ήταν υποχρεωμένοι οι πρόσφυγες αγρότες να καταβάλουν την αξία του κλήρου, που τους είχε παραχωρηθεί.
• Ως προς την αστική αποκατάσταση, η ΕΑΠ προσέφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων, οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (ταπητουργία).   

2. Η αγροτική αποκατάσταση

- Περιληπτική απόδοση:

Με την αγροτική αποκατάσταση ασχολήθηκε κυρίως η ΕΑΠ. Η αγροτική αποκατάσταση απέβλεπε τη δημιουργία μικρών ιδιοκτησιών σε συνοικισμούς προσφύγων είτε στα εγκαταλελειμμένα χωριά ή σε νέους συνοικισμούς. Η έκταση του κλήρου που θα έπαιρνε κάθε οικογένεια ήταν συνάρτηση:

1. Του μεγέθους της οικογένειας των προσφύγων
2. Της ποιότητας του εδάφους
3. Του είδους της καλλιέργειας
4. Της δυνατότητας άρδευσης

   Αρχικά, η διανομή του κλήρου ήταν προσωρινή. Θα γινόταν οριστική μετά την κτηματογράφηση από την τοπογραφική υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας. Εκτός από τη γη, υπήρξε παραχώρηση στέγης, εργαλείων, σπόρων, λιπασμάτων και ζώων στους πρόσφυγες.

   Όσον αφορά τα σπίτια, τα οικοδομούσε είτε το ίδιο το κράτος (εργολαβία) είτε οι ίδιοι οι πρόσφυγες χρησιμοποιώντας υλικά που τους παραχωρούσε το κράτος (αυτεπιστασία). Την αξία του παραχωρούμενου κλήρου θα πλήρωναν οι πρόσφυγες με δόσεις. Ο τίτλος που δινόταν στους κληρούχους ήταν τίτλος απλής κατοχής. Θα γινόταν τίτλος πλήρους κυριότητας αργότερα μετά την αποπληρωμή του χρέους. Μετά τη διάλυση της ΕΑΠ, το 1930, τα χρέη των αγροτών προσφύγων, ανέλαβε να εισπράξει η Αγροτική Τράπεζα.

 

 

3. Η αστική αποκατάσταση

 

- Περιληπτική απόδοση:

   Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ. Η αστκή αποκατάσταση των προσφύγων στις πόλεις ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για τους εξής λόγους:

• Η αστική στέγαση συνάντησε περσσότερα εμπόδια από την αγροτική. Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος, τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια ια στις πόλεις ήταν λίγα και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν, λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920-1930.
• Οι πρόσφυγες στις πόλεις δεν ήταν σε θέση να βρουν εύκολα μια σταθερή εργασία καιρ ήταν αναγκασμένοι να αλλάζουν συχνά εργασίες, αφού εργάζονταν περιστασιακά (μικροπωλητές, εργαζόμενοι στις οικοδομές, σε εργοστάσια, βιοτεχνίες κτλ.).

Η στέγαση των αστών ήταν πολύ πιο δύσκολη από αυτή των αγροτών. Η αστική στέγαση ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών: της Καισαριανής, του Βύρωνα, της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά. Η οικοδόμηση των συνοικισμών παρουσίασε πολλά προβλήματα, κροβσυειαριτησσ